Interview "Monitor" November 2006

In Soedan is er na ruim 20 jaar onderlinge strijd tussen het noorden en het zuiden een vredesverdrag ondertekend. Het is de bedoeling dat er in 2011 een referendum wordt gehouden of het zuiden van Soedan een zelfstandige staat wordt. De hoofdstad van het huidige Soedan is Khartoum, ook wel de heetste hoofdstad van de wereld genoemd. Ongeveer twee uur vliegen naar het zuiden ligt Juba, de mogelijke hoofdstad van het nieuwe zuiden. Na mijn 3 weken introductie in Khartoum werd ik geplaatst op de teamsite Juba als military observer. Mijn taak daar was het observeren, rapporteren en monitoren van militaire activiteiten in Zuid Soedan.

1) HOE LANG BEN JE WEG GEWEEST?
Op vrijdag 1 december 2005 kreeg ik te horen dat onze LO/Sportorganisatie twee kapiteins moest leveren voor deze missie. Tot 4 december 2006 mochten de gegadigden zich vrijwillig aanmelden en op 5 december werd ik aangewezen voor deze missie. Het lag in de bedoeling dat we op 6 februari 2006 zouden vertrekken voor 4 maanden, maar uiteindelijk is het 6 maanden geworden met een vertrek op 22 april 2006. Na eerst 2 weken introductiecursus gevolgd te hebben in Khartoum, de hoofdstad van Soedan, was de Nederlandse legerleiding nog in een klein gevecht verwikkeld met de VN, waardoor wij nog een week langer in Khartoum zijn vastgehouden. Nadat de VN heeft gedreigd ons terug te sturen, is het geschil bijgelegd en konden er 5 van de 7 waarnemers eindelijk aan het werk in het zuiden van Soedan.

2) IS HET JE TEGEN OF MEE GEVALLEN, ZOWEL DE TIJD ALS HET WERK.
Het werk is mij enorm meegevallen, ondanks dat we 7 dagen per week dienst draaiden. De variëteit in het werk was enorm. De ene dag moest je op het vliegveld van Juba alle troepenbewegingen in de gaten houden, de andere dag stond je tot de enkels in de blubber omdat je weer eens vastzat tijdens een patrouille naar een dorpje, welke verscholen lag in een moerassig gebied. Toch wel weer leuk als je dan de dag erop toevallig over het gebied vliegt met de helikopter, op weg naar een dorp, welke door mijnengevaar alleen maar via de lucht bereikt kan worden. Dan ben je niet rouwig als je een dagje achter een bureau “Duty-officer” (voornamelijk volgen van het radioverkeer) kan spelen (en je contacten met het thuisfront kan onderhouden).

3) IS HET EEN SPANNENDE TIJD GEWEEST?
Wat verstaan we onder spannend. Het is in ieder geval heel avontuurlijk geweest. Je wist tijdens de patrouilles nooit waarin je verzeild kon raken of wat je op de weg zal tegenkomen. Houdt het materiaal het, kom je rebellen tegen, welke dieren gaan we zien, mijnengevaar, en ook niet geheel ongevaarlijk is het verkeersgedrag van de medeweggebruikers. In ieder geval houdt je er ook rekening mee, dat de mannelijke helft van de bevolking altijd een wapen bij zich heeft. Geweren, speren, messen en zelfs pijl en boog waren ruimschoots aanwezig. Ach en als je dan in een groepje mannen terechtkom, die soms niet gekleed waren, dan laat je het wel uit je hoofd om van zo’n groepje ongevraagd een fotootje te maken voor het thuisfront.

4) HEB JE JE WEL EENS BEDREIGD GEVOELD, HOE EN WANNEER?
Eigenlijk heb ik mij nooit echt bedreigd gevoeld. Natuurlijk maak je wel dingen mee, zoals dronken militairen, die ook hun zegje willen doen als ze het UN-logo zien, maar met een portie gezond verstand heeft dit nooit tot echte problemen geleidt. Natuurlijk heb ik ook een paar situaties meegemaakt dat we niet alle medewerking kregen, maar dat schijnt er gewoon bij te horen en moet je eigenlijk ook niet echt wakker van gaan liggen. Ik heb mezelf altijd voorgehouden dat deze missie van de VN tot 2011 duurt en dat niet alle problemen in mijn half jaartje opgelost moeten worden.
De enige keer dat ik toch wel echte bedenkingen had op mijn werk was een melding dat er op de markt in Juba geschoten werd en wij als ongewapende militairen de opdracht kregen om maar even de rust terug te brengen. Ik heb er toen wel heel erg op aangedrongen dat ik vond dat dit door de politie van Soedan opgelost moest worden en niet door een tweetal buitenlandse, ongewapende, militairen. Tenslotte had de VN ook een grote bijdrage in het opleiden van de zuid-Soedanese politie met eigen VN-politiemensen.

5) JULLIE WAREN GESTATIONEERD OP EEN RELATIEF RUSTIGE PLEK. MAAR WAS DIT OP ANDERE PLAATSEN OOK ZO?
Inderdaad leek het erop dat we in een relatief rustig gebied zaten, zeker in verhouding met de omstandigheden in Darfur, waar iedere dag wel ongeregeldheden gerapporteerd werden.
In Juba zelf viel de onrust wel mee, maar er zijn toch ook periodes geweest dat de bevolking in de omliggende dorpen aan het eind van de dag hun spullen bij elkaar raapten en Juba of de bossen introkken om daar de nacht veiliger door te brengen, omdat een aantal rebellen het nodig vonden om ’s avonds op rooftocht langs de dorpen te trekken. Als je dan na zo’n aanval later polshoogte gaat nemen in het dorp, heeft de bevolking toch de vraag waarom wij hier niets aan doen.
Dan moet je wel een goed antwoord klaar hebben, anders kan de sfeer toch vrij grimmig worden.

6) WAT ZOU JE WILLEN ZEGGEN TEGEN DE COLLEGAE DIE JULLIE PLAATS NU INNEMEN?
Ga er met een positieve instelling tegenaan. Misschien kan je de hele situatie niet in jouw periode veranderen, maar je kan de mensen daar wel hoop geven, omdat de buitenwereld meekijkt en alle misstappen van de regering rapporteert. Ik ben zelf de mening toegedaan dat het regeringsleger in het begin weinig bereid was om mee te werken, maar naarmate wij, als VN, meer en meer contacten maakten en in de gelegenheid waren om deze eenheden te laten zien dat we open en transparant willen zijn, is eerdergenoemde bereidheid enorm toegenomen. Neem de tijd voor alle handelingen, want de cultuur in Afrika en de werkwijze binnen de VN is iets anders dan wat we gewend zijn. Vecht daar niet tegen, maar maak er gebruik van.
Benut iedere kans om het land / jouw regio en haar bevolking te leren kennen. Het half jaar vliegt voorbij en voordat je het weet, mag je al weer naar huis.

7) IS EEN DERGELIJKE UITZENDING, WAT JOU BETREFT, VOOR HERHALING VATBAAR?
Ik ben er van overtuigd dat we met deze missie goede resultaten kunnen halen, maar ik weet dat mijn thuisfront beslist geen tweede keer zit te springen op een half jaar uitzending. Dan is de keuze eigenlijk heel simpel, want ik ben tenslotte getrouwd met mijn echtgenote en niet met Defensie. Natuurlijk wisten we thuis dat een uitzending onvermijdelijk is geweest, vandaar deze missie in Soedan, maar vrijwillig opgeven zit er niet meer in.

8) DE MANIER WAAROP JIJ CONTACT HEBT GEHOUDEN (DAGBOEK) MET HET THUISFRONT, EFFECTIEF GEWEEST? WAARDERING?
Tijdens de uitzending heb ik toch veelvuldig contact kunnen maken met het thuisfront. Dit gebeurde via alle bekende communicatiemiddelen. Allereerst natuurlijk het normale e-mailverkeer en de telefoon. Daarnaast nog via de webcam en Skype, dus ook beeldverkeer was goed mogelijk. Tevens heb ik mijn webpagina geprobeerd zo goed als kwaad bij te houden, zodat iedereen thuis mijn activiteiten konden volgen. Naast gezin, familie, kennissen en collega’s wist ik dat de pagina ook door een aantal andere belangstellenden werd gevolgd. Toch ook leuk als je ineens mailtjes krijgt van onbekende mensen die onder andere hun verhaal met ervaringen van Soedan willen vertellen en dat het voor hun zo herkenbaar is. Gezien het aantal pageviews, bijna 190.000, weet ik in ieder geval dat er veel belangstelling voor is geweest. Er was een moment in Juba dat er tijdens het diner iemand op mij afkomt en vraagt of ik Johan van de webpagina ben. Het was een medewerker van een NGO, die voor zijn komst wat informatie op het intranet had gezocht en mij zo op de site was tegengekomen. Ach, dan streelt het wel je ego.

9) WAS DE VOORBEREIDING IN NEDERLAND IN OVEREENSTEMMING MET JE WERK IN SOEDAN?
Hierbij wil ik toch een groot compliment geven aan de School Voor Vredesmissies in Amersfoort. Hier wordt een heel goede basis gelegd voor datgene je allemaal voor je kiezen kan krijgen tijdens de missie. De eerste week van de introductiecursus in Khartoem was een zeer slap aftreksel in vergelijk met onze cursus in Amersfoort. Wat minder te spreken ben ik over de betrokkenheid van onze “opdrachtgevers” in Den Haag. Ik heb zelf het idee, dat niemand, m.u.v. onze “Senior National Representative” (de lkol Co Butter, die ook in Juba was geplaatst) zich ook maar enigszins verantwoordelijk voelt voor alle tekortkomingen vanuit Nederland. Er is wat dat betreft een heleboel te verbeteren als het gaat om inbeeldingsvermogen, daadkracht en personeelszorg voor deze “individuele” missies. Eerlijk gezegd heb ik daar een hard hoofd in, want onze opvolgers hebben opnieuw wintersokken verstrekt gekregen naar een land waar de gemiddelde temperatuur boven de 40 graden ligt.

10) WAS ER VOOR JULLIE ALS VN MILITAIREN WAARDERING IN SOEDAN, ZOWEL VAN DE AUTORITEITEN ALS DE BEVOLKING?
Waardering van de autoriteiten begint te komen. Veel positiever ben ik over de waardering van de bevolking in Zuid-Soedan. Overal zag je in Juba marktkraampjes en kleine restaurantjes verschijnen. Een teken dat de bevolking vertrouwen heeft in de situatie. Ook zie je overal gebouwd worden. Veelvuldig worden we in onze witte UN auto’s begroet door de mensen aan de kant van de weg. Soms moest ik denken aan die oude oorlogsdocumentaires, waarop de Canadezen na de Tweede Wereldoorlog welkom werden geheten. Alsof wij de bevrijders waren voor deze mensen. Het geeft wel een enorme stimulans om van jouw bezoek aan betrokken dorpje een goed rapport te schrijven waarmee je misschien iets extra voor deze mensen kan betekenen.

11) JULLIE WORDEN OPGEVOLGD DOOR UNMIS-2 (VANUIT NEDERLAND). IS DIT ZINVOL?
Zeker weten. In mijn situatie in Juba weet ik zeker dat deze mensen onze aanwezigheid nodig hebben om een stukje vertrouwen en hoop op een betere toekomst te krijgen. Een simpel voorbeeld gebeurde tijdens een soort Open Dag van de Universiteit van Juba. Tijdens deze dag stonden er 6 volwassen mensen, met behulp van een aantal muziekinstrumenten een versie van “Ältijd is Kortjakje ziek”, te spelen. Het klonk supervals en spoorde eigenlijk van geen kant, maar nadat ze, drijfnat van het zweet, de laatste toon speelden, ging het dak eraf en zag je die volwassen mensen enorm trots zijn dat zij dit, tegenoverstaand buitenlandse gasten, voor elkaar hadden weten te krijgen. Dit voelde innerlijk zo goed, dat ik zelfs een traantje moest wegpinken. Man, wat waren die muziekanten trots op zichzelf . . en terecht !
Conclusie: Ja, we kunnen verschrikkelijk veel goed doen in Zuid-Soedan, alleen is de VN tevens zijn eigen vijand, door een enorme bureaucratie te handhaven, waardoor het eigenlijke werken bijna onmogelijk wordt gemaakt.

12) IS JULLIE AANWEZIGHEID VAN INVLOED GEWEEST OP DE POLITIEKE SITUATIE EN OP DIE VAN DE BEVOLKING?
Over de politiek kan ik niets roepen want daarvoor zat ik te laag in de organisatie om hier iets van te merken. Wel is merkbaar dat de bevolking onze aanwezigheid als positief ervaart. De mensen hebben vertrouwen in de toekomst. Dit blijkt onder andere uit de (te) snelle terugkeer van grote aantallen vluchtelingen, het opstarten van allerlei bedrijfjes, meer auto’s en er worden veel nieuwe huizen / hutjes op getrokken. Mede door die te snelle terugkeer ontstaan er steeds meer vluchtelingenkampen, want de huize van de mensen die gevlucht zijn, zijn later door militairen ingenomen en die zijn niet een-twee-drie weer vertrokken. Het gevolg is dat de vluchtelingen nu verzameld worden op grote kampen en er achter de schermen door de VN en het Soedanese leger, hard gewerkt moet worden om eerst een onderdak-oplossing voor die militairen te vinden

13) JE GAAT NU TERUG NAAR NEDERLAND. HEB JE DE INDRUK DAT NEDERLAND NU "KLEIN" GEWORDEN IS T.O.V. DE ONMETELIJKE AFSTANDEN IN AFRIKA?
Die ervaring heb ik nu nog niet. Inderdaad is het in Soedan heel gewoon dat je een tijdje moet rijden als je de dorpen gaat bezoeken, maar het rijden daar is niet zo vervelend als in Nederland. In het zuiden zijn de wegen vaak zo slecht, dat je gewoon niet harder kan rijden dan gemiddeld 30 km per uur. Eerlijk gezegd heb je tijdens het rijden weinig besef van tijd, omdat het gewoon veel te leuk is om te rijden door de grote waterpartijen en verschrikkelijk slechte wegen.

14) WAT GA JE ALS EERSTE DOEN ALS JE TERUG BENT IN NEDERLAND?
Op het gemak naar huis rijden, naar binnen gaan, schoenen uit, voeten op tafel, een heerlijk bakkie koffie met wat lekkers nemen en dan samen met mijn vrouw een heerlijke last-minutes-vakantie uitzoeken.

15) HOE VOELT HET OM NU WEER IN HET NEDERLANDSE SYSTEEM TE MOETEN MEEDRAAIEN? HEB JE DAAR AL ENIGE KIJK OP?
Tijdens mijn afwezigheid heeft ook de sportorganisatie moeten reorganiseren. Gelukkig ben ik door mijn collega’s en commandant goed op de hoogte gehouden van de nieuwe ontwikkelingen, zodat ik erg benieuwd ben hoe het een en ander straks uit gaat pakken. Eerlijk gezegd heb ik er weer ontzettend zin in om op mijn huidige werkplek (de Sportcommissie KL) aan het werk te gaan.

16) ZOU JE, ALS ER, LATEN WE ZEGGEN BINNEN ENKELE MAANDEN, WEER EEN BEROEP OP JE WORDT GEDAAN OM EEN DERGELIJKE MISSIE TE VERVULLEN, WEER GAAN?
De uitzending heeft toch een grotere impact op het thuisfront dan verwacht, dus ik zal zeker niet vooraan staan. Zoals ik al eerder heb vermeld, voor mij komt het thuisfront op plaats één en dan is de vraag of ik het leuk of spannend vind eigenlijk niet meer belangrijk.

17) HEEFT DATGENE, WAT JE IN SOEDAN HEBT MEEGEMAAKT, INVLOED GEHAD OP JOUW PERSOONLIJKE LEVEN EN DENKEN EN OP WELKE MANIER?
Dat zal de toekomst moeten uitwijzen. Natuurlijk zijn de normen en waarden even bijgesteld, maar ik ga er vanuit dat ik straks gewoon weer de waan van de Nederlandse dag oppak en weer even gek mee ga doen als de rest van de Nederlandse bevolking ;-)

Kapitein Johan Bouman
UNMIS 1