Artikel "Zandloper" LO/Sportorganisatie

Op 5 december 2005 kreeg ik te horen dat ik per 2 februari 2006 zou worden uitgezonden naar Soedan. Na de verplichte opleidingen en cursussen ben ik uiteindelijk ruim elf weken later dan gepland, vertrokken naar Khartoum, waar het hoofdkwartier van de Verenigde Naties is gevestigd.
Samen met 6 Nederlandse collega’s (waaronder Kap Hein van der Made, LO/Sportgroep Oranjekazerne) werden we daar nog eens twee weken, in de meest vreemde engelse dialecten, onderworpen aan een introductiecursus, waarna we zouden worden geplaatst in het uiterste zuiden van Soedan, tenminste dat dachten we. De VN had echter andere plannen met onze plaatsingen, waardoor wij uiteindelijk vanuit Nederland de opdracht kregen om net zolang in Khartoum te blijven totdat er een vuiltje in New York was opgelost. Na een week de Nederlandse ambassade plat te hebben gelopen, die hadden immers een zwembad ter verkoeling, mocht ondergetekende uiteindelijk met 4 collega’s vertrekken naar Juba, zo’n tweeënhalf uur zuidwaarts vliegen van Khartoum, 100 km van de grens met Kongo en Oeganda. Hier aangekomen nog een weekje introductie en toen eindelijk aan het werk. Hein werd geplaatst in Maridi, een dorp 270 km ten westen van Juba en ik mocht mijn intrek nemen in een tentenkamp in Juba.
Onze taakomschrijving als militair waarnemer geeft aan dat wij belast waren met het observeren, verifiëren en rapporteren van (militaire) activiteiten aan de hand van het CPA (Comprehensive Peace Agreement), een 250 pagina’s tellend vredesverdrag. De praktijk in Juba leerde dat het werken op een teamsite bij de regionale “UN Headquarters” toch iets meer omvatte. Alle vuiltjes in het zuiden werden verzameld op dit hoofdkwartier en neergelegd bij onze teamsite. In ieder geval hoefden wij ons geen moment te vervelen.

AIRPORT PATROL
De werkzaamheden liepen daarom ook enorm uiteen. Specifiek voor Juba waren de patrouilles op het vliegveld, waar alle vliegtuigen gecontroleerd dienden te worden op eventuele “militaire verplaatsingen” van personeel en materieel. Dit betekende tevens dat ik met mijn ID-card overal toegang had op het vliegveld en de start- en landingsbanen, hetgeen mij nu een redelijk beeld geeft hoe het er eigenlijk op een vliegveld aan toe gaat. Naast het normale waarnemerswerk werden we in Juba ook regelmatig lastiggevallen met allerlei festiviteiten waarvoor de VN was uitgenodigd. Uiteraard organiseerde de VN zelf ook een aantal festiviteiten, waarvan de organisatie werd neergelegd bij onze teamsite, omdat wij nu eenmaal “sportcommissie-ervaring” in huis hadden. Een andere bijkomstigheid waren de begeleidingen van VIP’s (regeringsvertegenwoordigers en bevelhebbers van de ondersteunende landen), die om één of andere reden (meestal politiek) altijd Juba kwamen bezoeken. Los van bovengenoemde neventaken werd er natuurlijk ook echt werk gedaan.

VILLAGE PROFILES
Regelmatig zijn we er als patrouille op uitgestuurd naar dorpen binnen ons “aerea of responsebility”, om daar village profiles van op te maken. Op zo’n patrouille reis je dan op goed geluk naar een dorp en probeer je de situatie in kaart te brengen op het gebied van veiligheid, educatie, gezondheid, criminaliteit, militaire aangelegenheden, watervoorziening en leefklimaat. Bij terugkomst op de teamsite achter de PC kruipen om een rapportage te maken voor het hogere echelon. Deze rapporten worden dan in een wekelijkse bijeenkomst van aanwezige hulporganisaties (o.a. UNICEF, WFP, Rode Kruis, mensenrechtenorganisaties, mijnopruiming organisaties) doorgenomen en daar waar nodig als actiepunt opgevoerd.
Het voordeel van de plaatsing in Juba was de beschikking over helikopters. Uitermate spannend waren de helikopterverplaatsingen naar afgelegen dorpen, die onbereikbaar waren voor hulporganisaties. Het gebeurt dus zomaar dat de dorpelingen voor het eerst een blanke persoon zien en die je dan ook nauwlettend in de gaten houden. In het zuiden van Soedan leeft het verhaal dat stoute kinderen worden opgehaald door een witte man (de tegenhanger van zwarte Piet?), dus kost het soms moeite om de kinderen te overtuigen dat deze “kawatza” (= witte) echt niets kwaads in de zin heeft. Als het ijs gebroken is, is het een zeer vreemde gewaarwording als de dorpelingen je zachtjes beginnen aan te raken om daarna snel naar hun vingers te kijken of ik misschien niet afgeef. Eigenlijk moet ik ook bekennen dat ik soms net zo verbaast naar deze mensen heb gekeken als andersom. Ook voor mij is het wennen aan de naakte mensen om je heen, waarvan de mannen nog speren en pijl en boog bij zich dragen. Het bestaat dus echt nog.

VLUCHTELINGEN
Eén van de eerste patrouilles in Juba was een rit naar het Lologo-vluchtelingenkamp. Het kamp was nog in aanbouw en regelmatig werden de bouwers overvallen door onbekenden, die de daken (dekzeilen) van de hutjes stalen. Of wij een oplossing voor dit probleem konden bedenken. Inmiddels biedt het kamp onderdak aan ruim 1500 vluchtelingen, die er hoogstwaarschijnlijk 6 maanden moeten verblijven (tot het einde van het regenseizoen). De toentertijd opgerichte “tijdelijke” politiepost is inmiddels uitgegroeid tot een volledig bemande post met 8 politiemensen. Het blijft een treurig gezicht om al deze vluchtelingen troosteloos over het kamp te zien lopen. Hun wekelijkse hoogtepunt bestaat uit het ontvangen van een zorgvuldig afgewogen schaal met rijst. Op de vele ritten die ik naar het kamp heb gereden heb ik trouwens steeds meer van die dekzeilen teruggevonden op de daken van de dorpelingen in de buurt van het kamp.

PHYSICAL VERIFICATION
Eén van de speerpunten ten tijde van mijn uitzending was het in kaart brengen van de SPLA (Sudan People’s Liberation Army). De SPLA ontvangt voor iedere militair een vergoeding van de VN. Volgens de commandant heeft hij ruim 80.000 man onder zijn hoede, terwijl de VN het leger niet hoger inschat dan 35.000 man. Reden voor de VN om de SPLA te helpen een personeelssysteem op te zetten, zodat er meer inzicht in de getallen komt. Gewapend met pen, papier, laptop en fotocamera werden wij op pad gestuurd naar de legeronderdelen in onze regio, om daar van iedere militair zijn gegevens te noteren. De gevraagde gegevens zijn trouwens iets anders dan wij hier gewend zijn, want van straatnamen hebben ze nooit gehoord. Gewoon aangeven in welk dorp je woont en van welke stam je bent lijkt hier voldoende. Het wordt extra lastig als de militair niet kan lezen of schrijven, of zelfs niet weet hoe oud hij is. Met een beetje geluk registreer je zo’n 120 personen per dag (inclusief foto).

MEERDAAGSE PATROUILLES
Een goede herinnering hou ik aan de meerdaagse patrouilles. Deze keer kreeg ik 3 dagen van te voren te horen dat ik was ingeroosterd voor een 9-daagse trip door zuidwest Soedan. Er waren wat geruchten dat de “cattle-keepers” voor overlast zorgden en er moesten wat dorpen in kaart gebracht worden, die te ver uit de normale patrouillegang lagen. Tja, dan is het wel even verzinnen wat je allemaal in je rugzak wilt stoppen. Een zakje medicijnen, 2 gevechtsrantsoenen, kleding, toiletartikelen, veldbed, slaapzak en klamboe. Meer ruimte is er niet als je je bedenk dat er ook nog eens voor 9 dagen water (8 liter per dag per persoon) en een paar extra reservebanden meegenomen dient te worden. Ik kan je verzekeren dat dan zelfs een Nissan Patrol te klein is. Zo’n patrouille is trouwens een enorme ervaring. Je kan natuurlijk alles tot in de puntjes voorbereiden vwb een kaartstudie, communicatiemiddelen en eventuele noodscenario’s, maar je weet nooit in wat voor situatie je terechtkomt. De ene dag probeer je ’s morgens de plaatselijke politiemacht te overtuigen dat het afschieten van rondtrekkende nomaden geen optie is en loop je ’s middags door een dicht bosgebied waar allerlei wapentuig en gevonden munitie is verzameld, om de juiste GPS-coordinaten op te nemen zodat een explosieven opruimingsdienst aan het werk kan gaan om die zooi op te ruimen. De andere dag bezoek je een gevangenis om je op de hoogte te brengen van de leefomstandigheden van de gevangenen (mensenrechten) en bezoek je een hospitaaltje waar de zieken gewoon in de buitenlucht aan hun lot wordt overgelaten, omdat er geen medicijnen en eten voorhanden zijn. Als je dan ‘s avonds op je bedje niet kan slapen vanwege de hitte besef ik me dat wij ons “thuis” toch vaak druk maken over echt hééééél onbelangrijke dingen.

LEEFOMSTANDIGHEDEN
Tijdens het verblijf in Soedan hebben we in uitersten geleefd. Van de luxueuze hotels in Khartoum tot de toekels (lemen hut met rieten dak) in het oerwoud. Uitgebreide buffetten op de ambassade tot ondefinieerbare bruine prut tijdens de meerdaagse patrouilles. Blije kinderen die schateren omdat ze voor het eerst kennis hebben gemaakt met een luchtballon tot kinderen die van ellende niet eens meer uit hun ogen konden kijken. Mannen die hand in hand over straat lopen tot vrouwen die vooruit worden getrapt en met een zweep geslagen worden. Kinderen die ontvoerd zijn geweest en als sexslaaf zijn misbruikt tot kinderen die als 14-jarige al een eigen winkeltje exploiteren. Kinderen die de wereld te rijk zijn als je ze wat extra voedsel toeschuift tot kinderen die in elkaar geslagen zijn, omdat zij bestolen zijn van hun extra voedsel. ’s Morgens voor een klas staan met generaals en kolonels om ze te vertellen wat het vredesverdrag nu precies voor hen betekent en ’s middags op weg naar huis in één van de dorpjes rekenles geven op mijn met zandstof bedekte auto. Hoe meer ik er over nadenk, hoe meer mijn gedachten afdwalen.

ZIN ??
Heeft de uitzending voor mijn gevoel zin gehad ??
Ik weet zeker dat ik voor de mensen in mijn nabije omgeving iets heb kunnen betekenen. Ik ben me er ook van bewust dat de VN de ellende van de afgelopen 21 jaar oorlogvoeren echt niet in 6 maanden oplost. Wel heb ik met eigen ogen gezien (en geproefd) dat mijn omgeving in Juba en de regio veranderd. We hebben alleen al door onze aanwezigheid de mensen hoop gegeven op een toekomst. Hoe die toekomst er voor deze mensen eruit gaat zien kan ik niet weergeven, maar voor mij is het wel duidelijk dat deze mensen hiervoor zelf de handen uit de mouwen dienen te steken. Dat de wederopbouw misschien daarom een paar jaartjes langer duurt moeten we maar op de koop toenemen. In ieder geval kunnen deze mensen dan over een paar jaar wel vertellen dat zij het zelf zijn geweest die het land weer hebben opgebouwd.


OVERPEINZINGEN:

Tijdens één van de heli-vluchten naar een afgesneden dorp kwam ik in een ceremonie terecht waar een zestal jonge mannen werden gezegend door de dorpsoudste, waarbij alle mannen uit het dorp aanwezig waren. Deze jonge mannen waren uitverkoren om een verbindingsweg naar een volgend dorp mijnenvrij te maken. Van de ceremonie had ik wat foto’s gemaakt en tijdens mijn verlof in Nederland laten afdrukken. Bij een volgende patrouille aan het dorp, waar ook een arts en verpleegkundige als passagier meegingen, heb ik deze foto’s meegegeven aan een collega om ze aan deze mannen te geven. Helaas kreeg ik vlak voor mijn vertrek naar huis te horen dat één van deze helden het niet heeft overleefd. Een ander was ernstig verwond.

In Soedan is het normaal dat een man meerdere vrouwen heeft. Tijdens gesprekken met deze mannen komt echter naar voren dat ze ons eigenlijk een asociaal volk vinden, terwijl wij eigenlijk van mening zijn dat zij er niets van begrijpen. Voor hen betekent het huwelijk met meer vrouwen juist een sociaal gebaar naar de samenleving, omdat zij hiermee toekomstige alleenstaande vrouwen een kans geven om bij een gemeenschap te horen.
Voor deze mensen is het ook niet te begrijpen dat wij onze “ouderen” opbergen in bejaardentehuizen, terwijl ze het heel gewoon vinden dat meisjes van 16 jaar al een kind hebben.

Tijdens het schrijven van dit verhaal besef ik dat ik er toch wel erg lang over heb gedaan om dit allemaal op papier te zetten. Alles van de afgelopen 6 maanden spookt weer door mijn hoofd en iedere keer stel ik mezelf de vraag of ik dit nu op papier moet zetten of niet. Gelukkig heb ik zeer vele goede herinneringen aan deze periode en ben ik ervan overtuigd dat ik het leven van sommige mensen in Soedan iets dragelijker heb kunnen maken. In ieder geval kan iedereen die meer willen weten over deze uitzending een bezoekje brengen aan mijn webpagina www.johaninsoedan.waarbenjij.nu . Hier staan de dagverslagen en zo’n 800 foto’s van de afgelopen periode. Hierbij wil ik dan ook tevens van de gelegenheid gebruik maken, ook namens het thuisfront, om de bijna 200.000 bezoekers aan de site en iedereen die een reactie op deze site heeft geplaatst te bedanken voor hun steun.
In ieder geval hou ik een heel goed gevoel over aan deze uitzending en wens ik de toekomstige Soedan-gangers, de kapiteins Henry van der Linde, Ron Gits en Jeroen Velders zo’n zelfde uitzending toe. Ik weet zeker dat ook jullie ervan overtuigd raken dat het ook anders op deze wereld kan.